فیروزه، شهری در استان خراسان رضوی است که به‌عنوان پایتخت سنگ‌های قیمتی ایران شناخته می‌شود. این شهر در 17 کیلومتری شمال غربی نیشابور و در دامنه کوه‌های بینالود واقع شده است.

فیروزه، قدمتی تاریخی دارد و از دوران باستان، به‌عنوان یکی از مراکز مهم تولید و تجارت سنگ‌های قیمتی شناخته می‌شده است. در کتیبه‌های دوران هخامنشی، از فیروزه به عنوان یکی از هدایای ارزشمندی که به شاهان هدیه می‌شده، یاد شده است.

فیروزه یکی از شهرستان‌های نیمه شمالی استان خراسان رضوی است. این شهرستان از شمال و شرق به بخش مرکزی شهرستان نیشابور، از جنوب به بخش میان‌جلگه نیشابور، از شمال غربی به بخش سرولایت نیشابور، و از غرب به بخش‌های مرکزی و مشکان شهرستان خوشاب و بخش مرکزی شهرستان سبزوار، محدود می‌گردد این شهرستان بین ۳۶ درجه و ۳ دقیقه تا ۳۶ درجه و ۳۳ دقیقه عرض شمالی و ۵۸ درجه و ۹ دقیقه تا ۵۸ درجه و ۴۱ دقیقه طول شرقی گسترش یافته‌است. مرکز این شهرستان شهر فیروزه است که در ۲۰ کیلومتری شمال غرب شهر نیشابور و ۱۴۵ کیلومتری غرب شهر مشهد، ۱۱۵ کیلومتری جنوب شهر قوچان و ۹۰ کیلومتری شرق شهر سبزوار واقع است. این شهر از سطح دریای آزاد ۱۱۷۰متر ارتفاع دارد. شهرستان فیروزه بر اساس آخرین تقسیمات کشوری در سال ۱۳۸۶ دارای ۱۵۸۶ کیلومتر مربع وسعت و شامل دو بخش مرکزی و بخش طاغنکوه است

 جغرافیای تاریخی فیروزه ( بزغان )

بر اساس شواهد باستان شناسی، نیشابور در نیمه دوم هزاره سوم پیش از میلاد، مرکز بزرگ تمدن و شکوفایی فرهنگ و هنر دوران برنز بوده و با تمدن های پیشرفته آن دوران دارای ارتباطات گسترده فرهنگی و تجاری بوده است. علاوه بر کشف بقایای اسکلت انسانی با قدمت 5300 سال قبل از تپه باستانی برج در شرق نیشابور، استخراج و استفاده از فیروزه در 5000 سال قبل، نشانگر سابقه­ دیرینه­ سکونت در منطقه و شهرستان فیروزه در بیش از 3000 سال قبل از میلاد بوده است ( طاهری، 1388). اقوام پارت ( آريايي ها ) در حدود 3 هزار سال قبل از طریق مرو، سرخس و توس و نیشابور ( تقریباً مسیر شاهراه کنونی ) وارد فلات ایران شدند و از این زمان ( به ویژه از زمان ظهور سلسله­ ساساني )، تصوير نسبتاً روشن­تري درباره­ تاریخ خراسان و بناي شهر نيشابور در كتب و آثار مورخين، جغرافي­نويسان و جهانگردان مشاهده شده است. قرار گرفتن نیشابور و شهر فیروزه در امتداد جاده ابریشم – مهم ترین مسیر ارتباطی بین شرق و غرب- از جمله عواملی بوده که بر اهمیت تاریخی و تجاری این منطقه در قبل و قرون اولیه اسلامی افزوده است، به طوری که آثار برجای مانده از محوطه های باستانی، کاروانسراها و برج و باروهای نیمه ویران قرون اولیه و میانی اسلامی، شاهدی بر این مدعا می باشند. ( بختیاری شهری، 1381).

در دوران اسلامی، شهر فیروزه همچنان به‌عنوان یکی از مراکز مهم تولید و تجارت سنگ‌های قیمتی شناخته می‌شد. در این دوران، شهر فیروزه مورد توجه بسیاری از پادشاهان و حاکمان قرار گرفت.

در دوران قاجار، شهر فیروزه به‌عنوان یکی از شهرهای مهم استان خراسان محسوب می‌شد. در این دوران، صنعت فیروزه‌سازی در شهر فیروزه رونق بیشتری گرفت و محصولات فیروزه‌ای این شهر به کشورهای مختلف صادر می‌شد.

در دوران پهلوی، شهر فیروزه به‌عنوان یکی از شهرهای مهم گردشگری ایران شناخته شد. در این دوران، بسیاری از گردشگران داخلی و خارجی از شهر فیروزه و معادن فیروزه آن بازدید می‌کردند.

در دوران جمهوری اسلامی، شهر فیروزه همچنان به‌عنوان یکی از مراکز مهم تولید و تجارت سنگ‌های قیمتی در ایران شناخته می‌شود. این شهر، به‌عنوان پایتخت سنگ‌های قیمتی ایران شناخته می‌شود و از جاذبه‌های گردشگری متعددی نیز برخوردار است.

تاریخچه نامگذاری شهر فیروزه

نام شهر فیروزه، از نام سنگ فیروزه گرفته شده است. سنگ فیروزه، از دیرباز در این منطقه یافت می‌شده و از آن برای ساخت زیورآلات و سایر آثار هنری استفاده می‌شده است.

در دوران هخامنشی، به این منطقه «فیروزه‌دژ» گفته می‌شد. در دوران اسلامی، نام این منطقه به «فیروزه» تغییر یافت.

جمعیت شهر فیروزه

جمعیت شهر فیروزه در سال 1401، حدود 20 هزار نفر است. این شهر، از اقوام مختلفی مانند فارس، ترک، کرد و لر تشکیل شده است.

اقتصاد شهر فیروزه

اقتصاد شهر فیروزه، بر پایه صنعت فیروزه‌سازی استوار است. در این شهر، چندین کارگاه و کارخانه فیروزه‌سازی وجود دارد که به تولید انواع محصولات فیروزه‌ای مشغول هستند.

علاوه بر صنعت فیروزه‌سازی، کشاورزی نیز یکی از بخش‌های مهم اقتصاد شهر فیروزه است. در این شهر، محصولاتی مانند گندم، جو، انگور و زردآلو کشت می‌شود.

فیروزه، از سنگ‌های قیمتی نیمه‌شفاف است که به رنگ‌های آبی، سبز و خاکستری یافت می‌شود. این سنگ، از دیرباز برای ساخت زیورآلات، مجسمه‌ها و سایر آثار هنری مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

معادن فیروزه در فیروزه

در اطراف شهر فیروزه، چندین معدن فیروزه وجود دارد که از مهم‌ترین آنها می‌توان به معدن فیروزه لابد، معدن فیروزه زعفرانیه و معدن فیروزه فیروزه‌ای اشاره کرد.

معدن فیروزه لابد، قدیمی‌ترین معدن فیروزه در ایران است که قدمت آن به دوران پیش از اسلام می‌رسد. این معدن، در دامنه کوه‌های بینالود قرار دارد و از جمله معادن پربار فیروزه در جهان محسوب می‌شود.

معدن فیروزه زعفرانیه، در فاصله 10 کیلومتری شهر فیروزه واقع شده است. این معدن، در سال 1343 کشف شد و از جمله معادن فعال فیروزه در ایران است.

معدن فیروزه فیروزه‌ای، در فاصله 20 کیلومتری شهر فیروزه واقع شده است. این معدن، در سال 1380 کشف شد و از جمله معادن جدید فیروزه در ایران محسوب می‌شود.

صنعت فیروزه‌سازی در فیروزه

صنعت فیروزه‌سازی، یکی از صنایع مهم در شهر فیروزه است. در این صنعت، سنگ‌های فیروزه به‌صورت خام یا فرآوری‌شده، برای ساخت زیورآلات، مجسمه‌ها و سایر آثار هنری مورد استفاده قرار می‌گیرند.

در شهر فیروزه، چندین کارگاه و کارخانه فیروزه‌سازی وجود دارد که به تولید انواع محصولات فیروزه‌ای مشغول هستند. این محصولات، علاوه بر بازار داخلی، به کشورهای مختلف نیز صادر می‌شوند.

جاذبه‌های گردشگری فیروزه

شهر فیروزه، علاوه بر معادن فیروزه، جاذبه‌های گردشگری دیگری نیز دارد. از جمله این جاذبه‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

* مسجد جامع فیروزه: این مسجد، یکی از قدیمی‌ترین مساجد ایران است که قدمت آن به دوران سلجوقی می‌رسد.
* بقعه امامزاده یحیی (ع): این بقعه، آرامگاه یکی از نوادگان امام حسن مجتبی (ع) است.
* مجموعه تاریخی فیروزه: این مجموعه، شامل یک حمام تاریخی، یک آب‌انبار و یک بازارچه قدیمی است.

شهر فیروزه، شهری با قدمت تاریخی و فرهنگی غنی است. این شهر، به‌عنوان پایتخت سنگ‌های قیمتی ایران شناخته می‌شود و از جاذبه‌های گردشگری متعددی نیز برخوردار است.