تیران شهری باستانی در استان اصفهان است که قدمت آن به دوران پیش از اسلام می‌رسد. نام این شهر از دو بخش «تیر» به معنی درخت و بیشه و «آن» محل آن می‌باشد. در دوران ساسانیان، تیران یکی از مراکز مهم کشاورزی و تجاری در این منطقه بوده است. در دوران اسلامی نیز این شهر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و به عنوان یکی از مراکز مهم نظامی و سیاسی در منطقه شناخته می‌شده است.
در دوران صفویه، تیران به یکی از مراکز مهم تولید صنایع دستی تبدیل شد. در دوران قاجاریه نیز این شهر شاهد ساخت و سازهای متعددی بود که از جمله آنها می‌توان به ساخت مسجد خان تیران اشاره کرد.
تیران شهری در ۴۵ کیلومتری اصفهان و در مرکزیت شهرستان تیران و کرون و با جمعیت ۲۰ هزار نفر و در مجاورت شهرهای نجف آباد، سامان، عسگران، رضوانشهر و در مسیر غرب اصفهان قرار گرفته است.
این شهر دارای آداب و رسوم، ظرفیت های تاریخی و باستانی، معادن، حیات وحش و قدمتی با بیش از پنج هزار سال است که در روزگارهای قدیم تفرجگاه پادشاهانی مثل شاه عباس اول و ظل السلطان بوده است.
موقعیت جغرافیایی
تیران در فاصله ۸۰ کیلومتری غرب اصفهان و در منطقه‌ای کوهستانی واقع شده است. این شهر از شمال به شهرستان چادگان، از جنوب به شهرستان شهرضا، از شرق به شهرستان نجف آباد و از غرب به استان چهارمحال و بختیاری محدود می‌شود.
جمعیت، آب و هوا و جاذبه‌های گردشگری
جمعیت تیران در سال ۱۴۰۱ حدود ۴۵ هزار نفر است. آب و هوای این شهر در تابستان معتدل و در زمستان سرد و خشک است.
از جمله جاذبه‌های گردشگری تیران می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
* مسجد خان تیران
* آسیاب زیرزمینی تیران
* چشمه مرغاب
* سد شهید منتظری
* پارک ملی قمیشلو
* دربند تیران
فرهنگ و هنر
فرهنگ و هنر تیران از غنای خاصی برخوردار است. از جمله هنرهای سنتی این شهر می‌توان به قالیبافی، گلیم بافی، جاجیم بافی، گیوه دوزی و خراطی اشاره کرد.
غذاهای محلی
از جمله غذاهای محلی تیران می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
* آبگوشت محلی
* کشک و بادمجان
* کوفته قلقلی
* تاس کباب
* حلیم
اقتصاد
اقتصاد تیران بر پایه کشاورزی، دامداری و صنایع دستی استوار است. از جمله محصولات کشاورزی این شهر می‌توان به گندم، جو، سیب زمینی، انگور و بادام اشاره کرد.
مساحت، حیوانات و شهرهای همسایه
مساحت تیران حدود ۱۵۰۰ کیلومتر مربع است. از جمله حیوانات وحشی این منطقه می‌توان به قوچ، میش، کبک، خرگوش و روباه اشاره کرد.
شهرهای همجوار تیران عبارتند از:
* چادگان
* شهرضا
* نجف آباد
* بروجن
* لردگان
شهر تیران با دارا بودن نزدیک به ۹۰۰ در سنگی و درگاه‌های این درهای سنگی و حدود ۴۰ کیلومتر کوچه باغ‌های سنتی با دیوارهای گلی، مجموعه بی‌نظیری از این آثار تاریخی در ایران را شامل می‌شود که ظرفیت ثبت جهانی را نیز دارا است
نامگذاری
ترکیب واژه تیران دو جزء دیده می‌شود: نخست «تیر» که نام ستارهٔ تیر است که در نزد ایرانیان باستان مقدس بوده و «ان» که همان پسوند کثرت و نسبت است و محلی را می‌نمایاند که به تیر منسوب باشد. کرون نیز از دو قسمت «کر» به معنای توانا و «ون» به معنی مانند و شبیه می‌باشد. البته ممکن هم است که «کر» مخفف «کار» به معنای جنگ باشد، مانند کلمات زیر: کارزار، پیکار، کاروان، کَرنا (نای جنگی)، کارنامه (نامه جنگ)، و در این صورت، کرون به معنای میدان جنگ می‌باشد. در گویش محلی واژه کرون، به صورت کروند تلفظ می‌شود.
آب وهوای
شهر تیران دارای آب وهوای بیابانی ونیمه بیابانی با تابستانهای گرم وخشک و زمستانهای سرداست. میزان بارندگی سالانه شهرستان ۲۴۶ میلی‌متر در سال است. در شهر تیران بیشترین نم نسبی در زمستان ۷۸ درصد و در تابستان ۱۳ درصد می‌باشد. تعداد روزهای یخبندان در سال ۹۰–۸۰ روز گزارش شده‌است. از نظر وضع جوی برابر با ایستگاه کلیماتولوزی تیران میانگین دما در دی ماه ۵/۴ و حداکثر دما در تیرماه ۲/۳۵ درجه سانتیگراد گزارش شده‌است.
امامزادگان شهرستان
- امامزاده احمدبن محمدحنفیه که از نوادگان علی ابن ابی طالب است و در تیران واقع است.
- امامزاده عبداله بن موسی بن جعفر در روستای کوهان واقع است.
- امامزاده حسین بن عدنان بن موسی بن جعفر در رضوانشهر
- امامزاده جواد بن موسی در روستای احمدرضا (معروف به چشمه احمدرضا)
- امامزاده سید سراء الدین فضل (معروف به بابا لنگر) از نوادگان علی ابن موسی الرضا در جنوب عسگران
- امامزاده بی بی فاطمه از نوادگان موسی بن جعفر در روستای محمدیه کرون
- امام زاده شاهزاده حسین(معروف به شازده حسین)در روستای حسن آباد وسطی
جاذبه‌های طبیعی شامل:
- حیات وحش و پارک ملی و ارگ قمیشلو:
پارک ملی و پناهگاه حیات وحش قمیشلو در ۴۵ کیلومتری شمال غرب اصفهان و مجاور شهر تیران واقع شده‌است. وسعت پارک ملی قمیشلو ۲۹۸۸۶ هکتار و وسعت پناهگاه حیات وحش قمیشلو ۸۳۸۸۸ هکتار می‌باشد. گفته می‌شود پارک ملی قمیشلو قدیمیترین منطقه حفاظت شده جهان است. ۱۵۰ سال قبل ظل السلطان پسر بزرگ ناصرالدین شاه و حاکم اصفهان قمیشلو را به عنوان قرق و شگارگاه اختصاصی اعلام و حتی از چرای دام در این منطقه جلوگیری نمود. مهم‌ترین گونه‌های جانوری عبارتند از :آهو، قوچ، میش، پازن، گرگ.
- چشمه مرغاب : چشمه ای پر اب که از بخش کرون و جنوب روستای قلعه ناظر سر چشمه گرفته و به سد خمیران منتهی می شود
- حیات وحش ولاله‌های واژگون دالانکوه و پیست اسکی آن
پیست اسکی دالانکوه که در دامنه‌های شمالی دالانکوه قرار دارد و منطقه کرون قرار دارد در زمستان‌ها پذیرای علاقه‌مندان به ورزش‌های زمستانی می‌باشد. قلهٔ دالانکوه با ارتفاع ۳۶۳۶ متر در این منطقه قرار دارد که سالانه افزون بر هزار کوهنورد از سراسر ایران برای صعود به این منطقه عزیمت می‌کنند؛
- سد شهید منتظری
- چشمه احمد رضا
- سد چشمه شاهی روستای کرد علیا
نتیجه
تیران شهری باستانی و تاریخی است که دارای جاذبه‌های گردشگری متعددی می‌باشد. این شهر از لحاظ فرهنگی و هنری نیز از غنای خاصی برخوردار است.
