شهرستان قدس
شهرستان قدس یکی از شهرستانهای استان تهران است و در غرب شهر تهران و همسایگی استان البرز قرار دارد.
معرفی
شهر قدس یکی از شهرهای قدیمی استان تهران میباشد که با قرار گرفتن این شهر در بزرگراه فتح (کیلومتر ۲۰) و موقعیت خوب جغرافیایی و آب و هوای خوب کوهپایهای در این چند سال اخیر میزبان سکونت مهاجرین بسیاری از سایر شهرهای کشور بودهاست. این شهر دارای معادن، مزارع، باغها و مجتمعهای صنعتی متعدد است.شهر قدس که تا قبل از تأسیس شهرداری در سال ۱۳۶۸ (خورشیدی) تحت نام قلعه حسن خان شناخته میشد، روستایی کوچک و قلعه مانند در حاشیه جنوب غربی تهران و همجوار شهرداری منطقه ۹ و ۱۸ بود. در یک جبهه آن کاووسیه و در جبهه غربی آن سرخ حصار قرار داشت.
در ۱۳۶۸/۰۴/۰۳ شهر قدس از رشد روستای قلعه حسن خان و ادغام آن با نقاط دیگری مانند سرخ حصار، کاووسیه و شهرک بهشتی (قدس) به وجود آمدهاست. از اینرو میتوان دو دوره متمایز را برای تحول کالبدی شهر متصور گردید:
- ایجاد بناها و رشد قلعه حسن خان به صورت یک روستا
- رشد سریع و بدون وقفه شهر در دو سه دهه اخیر
در مرحله اول قلعه حسن خان از دو قلعه اربابی تشکیل گردیده که بنام مالک آن (حسن خان) نامیده شدهاست و هر دو قلعه دروازه بودهاست (یکی از دروازههای نزدیک مسجد جامع فعلی و دیگری نزدیک میدان قدس سابق).
مرحله دوم با تأسیس کارگاهها و کارخانجات متعدد در کنار جاده قدیم و کنار راهآهن و بهطورکلی شروع رشد سریع تهران در چند دهه اخیر آغاز گردید. در این مرحله با رشد سریع جمعیت منطقه تهران روستای قلعه حسن خان نیز که در فاصله نسبتاً کمی از تهران و در نزدیکی تعدادی از این کارخانجات و کارگاهها قرار گرفتهاست به سرعت رشد نمود.
تاریخچه
مرکزیت شهرستان قدس، در ابتدا روستایی با نام قلعه حسن خان از بخش_کن بود که در اوایل انقلاب با نام شهرک حسن خان به شهرستان شهریار سپرده شد. نام آن به شهرک قدس تغییر پیدا کرد و بعدها با اضافه شدن چند روستا و دهکده و تصویب نخستوزیر وقت به شهرقدس تبدیل شد. دراردیبهشت ۱۳۸۸ هیئت وزیران بنا به پیشنهاد وزارت کشور با ایجاد شهرستان قدس به مرکزیت شهر قدس که با ساختار تقسیماتی بخش مرکزی شامل دهستانهای هفت جوی و دانش با درجه تراکمی زیاد، در غرب شهر تهران و کیلومتر ۲۰بزرگراه فتح و مجاورت استان البرز و راهآهن تهران ـ تبریز قرار گرفتهاست موافقت کرد.
پیشینه
قلعه حسن خان دشتی بود حاصلخیز که در دوره قاجار با ایجاد قلعهای به این نام معروف شد. منطقهای که در اصل شکارگاه حکومتی بود و در آن نقاط باستانی چون کاووسیه، سرخ حصار و کاروانسراسنگی موجود بوده اما امروزه اثری از پیشینه تاریخی آنان باقی نماندهاست. وردآورد، کاروانسراسنگی و نهر فیروز بهرام (یکی از نهرهای باستانی که قدمتش به بیش از پنج هزار و پانصد سال میرسد و امروزه به صورت کانال سیمانی موجود است) در شمال آن و رود کرج و روستای باباسلمان در جنوب آن، روستای اسماعیلآباد در شمال شرقی، روستاهای زرنان (قدس) بالا و پائین و شهرک دانش در شرق آن و گرمدره و تپههای قورت داغی در غرب آن واقع شدهاند. در دوره قاجار شخصی بنام امیرتومان که میرشکار (سردسته شکارچیان) دربار بود اراضی این منطقه را که شکارگاه حکومتی بود به تصرف خود درآورد و در آن زمان این منطقه بسیار دور از پایتخت بود و کسانی که در تهران به سوی کرج حرکت میکردند معمولاً اولین اتراقگاه آنان در نزدیکی همین محل کاروانسراسنگی (تقاطع بزرگراه فتح و بزرگراه شهید لشگری) بود.
امیرتومان با فراهم کردن امکانات و آوردن عدهای از اهالی خمسه (زنجان) به این منطقه، آرام آرام زمینهای بایر را به زمینهای کشاورزی تبدیل نمود و منطقه رنگی از زندگی جدید به خود گرفت. میگویند نام اولیه این محل پیش از آنکه امیر تومان آن را تصاحب کند سبزه الماس بوده وامیرتومان آنجا را به نام فرزند ارشدش که نام او حسن خان بود «قلعه حسن خان» نامید. امیرتومان صاحب چند فرزند به نامهای: رضاخان، حسن خان، آقابزرگ خان، مؤتمرالدوله و سالار همایون بود که آنان پس از مرگ پدر، قلعه حسن خان را بین خود تقسیم کردند و به هر یک از برادران نزدیک یک دانگ رسید.در آن زمان تمام اراضی این قلعه و اطراف آن قابل کشت و زرع بود و کلاً به نواحی: چمن الماس خان، ورامینک، میاندوآب، قلعه سون، اکبر نایب، چنارسوخته و… که مجموعاً ده قطعه بوده تقسیم میشد.
هر یک از نواحی دارای قلعهای خاص بود. بررسی مدارک تاریخی نشان میدهد که در میاندوآب عدهای از اعراب ساکن بوده و به پرورش گاومیش اشتغال داشتهاند.اراضی قلعه توسط سه قنات بزرگ آبیاری و پرآب آبیاری میشد. یکی از آنها قنات بزرگ نام داشت؛ و مبدأ آن تپه و رودخانهای به نام قروق که شاخهای از رود کرج بود. گویا یکی از قناتها که قنات بزرگ نام داشت از تپههای سرخه حصار سرچشمه گرفته به سوی قلعه امتداد مییافت. آب این قنات حتی به مناطق جنوبی تری چون ورامینک نیز میرسید.
اولین مغازه در قلعه حسن خان را شخصی بنام مشهدی حسین (هاتفیان) که اهل یزد بود باز کرده که محل فعلی آن نیز مغازه لبنیاتی جعفری روبروی مسجد جامع شهر است.وی همچنین به خاطر کلاه شاپویی که همیشه به سر داشت به کلاه حسین معروف بود.اولین وسیله نقلیه که وانت بار و شبیه به کامیون بوده توسط شخصی بنام حمید شهباز یاردلی فرزند کریم خان آورده که روزی دو بار صبح و عصر این وسیله به شهر تردد داشته و مردم از آن استفاده میکردند.
تنها امامزاده این شهر امامزاده ابوالحسن و ابوالحسین از نوادگان موسی کاظم (ع) بوده و سابقه آن به چند صد سال برمی گردد و امروزه هم این امامزادهها زیارتگاه اهل ایمان است. اولین مسجد شهر مسجد جامع میباشد که چندین بار بازسازی شدهاست. آموزش و تربیت در قالب مکتب خانه در شهر قدس توسط شخصی بنام شیخ مرتضی که روحانی بود شکل گرفته و اولین مدرسه دولتی شهر در سال ۱۳۴۱ به نام دبستان صادقی ساخته شدهاست.
اولین حمام محل واقع در خیابان روبروی کوچه میثم بوده که چون از وضعیت مناسبی برخوردار نبوده مالکین با کمک و همیاری مالی جهانشاه خان که یکی از سران بزرگ خمسه در آن زمان و از مخالفان رضاشاه بود و پس از شکست از ایشان به قلعه حسن خان آمده بود سرمایه ساخت حمام جدیدی بنام «خزینه در» روبروی مسجدجامع داخل کوچه احداث که این حمام به سال ۱۲۴۰ تا ۱۲۵۰ ه.ش برمی گردد و معمار آن شخصی بنام استاد کریم بودهاست.
مکان های دیدنی شهر قدس
تپه کاووسیه مربوط به دوران پیش از تاریخ ایران باستان – هزاره سوم و ۴ قبل از میلاد است و در استان تهران، شهرستان قدس، شهر قدس، انتهای بلوار کاوسیه، داخل باغ ماهان واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۵ آبان ۱۳۸۷ با شمارهٔ ثبت ۲۳۸۷۳ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.در حفاری های غیر مجاز این تپه که بعدها آثارش هنگام خروج از ایران به دست میراث فرهنگی افتاد، تابوت مردی مومیایی بدست آمد.
اولین حمام محل واقع در خیابان امام روبروی کوچه میثم بوده که چون از وضعیت مناسبی برخوردار نبوده مالکین با کمک و همیاری مالی جهانشاه خان که یکی از سران بزرگ خمسه در آن زمان و از مخالفان رضاشاه قلدر بود و پس از شکست از ایشان به قلعه حسن خان آمده بود سرمایه ساخت حمام جدیدی بنام «خزینه در» روبروی مسجدجامع داخل کوچه احداث که این حمام به سال ۱۲۴۰ تا ۱۲۵۰ ه.ش برمی گردد و معمار آن شخصی بنام استادکریم بودهاست.
